Sushidiskar, sojaskálar og matprjónastandar

KVEIKJA

Nemendur kynna sér matarmenningu Japana, sérstaklega þann hluta sem snertir sushi. HönnunMótun eða skipulag hluta, mannvirkja eða umhverfis til framleiðslu eða byggingar þar sem sameinað er fagurfræðilegt og hagkvæmt gildi. Hönnun felst í því að móta og ákveða útlit og form hluta en hún felur líka í sér að leita nýrra lausna, breyta hugmynd, endurgera hluti, betrumbæta eða samþætta heildarmynd. Þannig hefur hugmyndafræði hönnunar og fagurfræði oft mikil áhrif á umhverfi okkar og daglegt líf. Hönnun er ekki hluturinn sjálfur heldur allir þeir þættir sem hún byggist á eins og hugmynd, rannsókn, rökhugsun, fagurfræði og ímyndunarafli. Orðið hönnun, design á ensku er dregið af ítalska orðinu disegno sem merkir teikning og var einnig notað um hugmyndina að baki ákveðnu verki á tímum endurreisnarinnar á 15. og 16. öld. More á sushidiskum, sojaskálum og matprjónastöndum er skoðuð í bókum og á neti (sjá ítarefni). Gerðar eru skissur og/eða nákvæmar teikningar með málum.

Sushidiskar

Hér eru sýndar tvær leiðir til að búa til sushidiska. Önnur er að fletja út leir, sjá plötuaðferð bls. 34 í bókinni Leirmótun keramik fyrir alla. Skera síðan út í leirplötuna eftir tilbúnu formi eða pappírssniði, sem nemandinn hefur búið til eftir eigin hugmynd. Hin aðferðin, lengst til hægri, er að hnoða leir, þrýsta honum út í nokkurn veginn rétta stærð og slétta út með kökukefli. Brúnirnar ráðast eftir því hvernig þær koma út þegar rúllað er yfir leirinn. Þessi plata endaði í stærðinni; lengd 22 cm og breidd 14 cm. Magn leirs er 400 grömm.

Plöturnar eru tilbúnar fyrir skreytingu. Á vinstri myndinni er búið að hrábrenna plötuna og hún er máluð með ýmsum tilbúnum pensilglerungum, sjá bls. 50–51.

Á hægri myndinni á að vera áferðÚtlit yfirborðs. Áferð er fjölbreytt, hún getur verið gróf, slétt, loðin, hrjúf o.s.frv. Hægt er að tala um áferð á þrívíðum hlut eins og stein, hraunmola og trékassa. Þá er vísað í snertingu. En það er líka hægt að tala um áferð teikningar og málverks. Þá er vísað í það sem augað sér. (e. texture) More á diskinum og þá er unnið með leirinn hráan, sjá bls.14. Hér er stimplum þrýst í hann til að fá mynsturMynstur er gert með því að endurtaka sömu formin eða litina aftur og aftur á sama hátt. Hugurinn leitar þá ósjálfrátt eftir reglu í endurtekningunni og greinir mynstur. Mynstur er reglulegt þegar endurtekningin er alltaf eins en ef að listamaðurinn endurtekur formin og litina á ólíkan máta er mynstrið óreglulegt. More, síðan er platan hrábrennd. Eftir hrábrennslu er hún máluð með bláum leirlit, sjá bls. 46–47, sem þveginn er af með rökum svampi að hluta til og glerjuð með glærum glerungi til að fá réttan lit á leirlitinn.

Ráð! Muna að láta brúnir eða hluta af brúnum disksins lyftast aðeins upp svo að auðveldara sé að taka hann af borði og einnig til að vökvi leki ekki út af honum. Það er gert með því að brjóta upp á dagblað, sem er lagt undir brúnina, og diskurinn látinn þorna þannig. Sjá mynd til hægri.

Ólíkar aðferðir og ólíkir diskar en báðir gljábrenndir við 1060 °C.

Sojaskálar

Takið u.þ.b. 120 gramma vel rakan leirbút og rúllið honum til í lófunum til að ná úr honum lofti. Þrýstið í miðjuna og síðan léttilega út frá henni. Mörg létt handtök eru betri en fá sterk og þá myndast síður sprungur í leirnum. Miðið við að stærð skálarinnar verði kringum 10 cm í þvermál og 2 cm að dýptDýpt getur bæði vísað í dýpt myndbyggingarinnar s.s. litadýpt, fjarvíddartilfinningu og heildarmyndina. Listaverk með mikla dýpt hefur bæði forgrunn, miðrými og bakgrunn. Einnig er stundum talað um dýpt ef inntak myndefnisins hefur skýra djúpa samfélagslega skírskotun. More. Botninn þarf að vera sléttur svo að skálin standi kyrr og það er gert með því að slá með viðarspaða á hann. Yfirborðið og brúnir eru sléttaðar með fingrum og ef til vill rökum svampi líka. Skálin er látin þorna á viðarplötu þar til að hún er þurr og hægt að hrábrenna hana.

Skálin hefur verið máluð með bláum leirlit og rendur málaðar með bláu kóbaltoxíði, sjá bls. 47, og síðan dýft í glæran glerung, sjá bls. 49, og brennd við 1060 °C.

Matprjónastandar

Hér er sömu sögu að segja og með sushidiskana, tvær leiðir eru sýndar hvernig hægt er að móta matprjónastanda. Til vinstri eru skorin út blómaform sem hafa verið teiknuð á blað, búið til snið og skorið eftir. Til hægri er tekinn 25 gramma leirbútur og þrýst til í formLögun sýnilegra forma geta bæði verið geometrísk eða lífræn. Form geta bæði verið huglæg og sýnileg. Huglæg form birtast ekki á myndfletinum heldur eru þau formin sem við sjáum fyrir okkur sem form, þegar augun mynda línur á milli mismunandi eininga á myndfletinum. Form hafa ólíka liti og ólíka áferð. More sem prjónar geta legið á.

Matprjónastandarnir eru nú tilbúnir fyrir litun. Til vinstri er búið að hrábrenna þá, þar sem á að glerja þá í einum lit. Til hægri (undir prjónunum) er standur sem ennþá er hrár því hann á að mála með leirlit fyrir hrábrennslu. Til vinstri hefur verið glerjað með tilbúnum rauðum pensilglerungi. Til hægri hefur verið málað með leirlit og dýft í glæran glerung. Hvort tveggja var brennt við 1060 °C.

Á sýningu verkanna er tilvalið að nemendur útbúi sushi og borði af diskunum. Ef einhverjum líkar ekki sushi má útbúa annan mat, t.d. salat, og setja á sushidiskinn, gaffal á matprjónastandinn og salatsósu í sojaskálina.

Hvernig tókst til að búa til sushidiska? Hvaða munur er á sushidiskum og öðrum matardiskum?

Getið þið notað sushidiskana eða sojaskálarnar í eitthvað annað? Vitið þið hvað þýðir makisushi eða nigirisushi? (Sjá undir ítarefni).