Sú listasaga sem er rakin á þessum vef greinir að mestu frá þjóðum sem flestar eiga það sameiginlegt að hafa búið umhverfis Miðjarðarhaf. Rekja má söguna frá menningarsamfélögum fornaldar við Miðjarðarhaf til samtímalistar. Menning og listir þróuðust engu að síður annars staðar og nægir að líta til Ameríku, Kína og Indlands til þess að gera sér í hugarlund margbreytileikann. Yfirleitt er talið að þessir menningarheimar hafi þróast sjálfstætt og varla vitað hver af öðrum nema í gegnum goðsagnir. Áhrif þeirra á menningu og listir okkar hér á Vesturlöndum eru flókin og margslungin. Hér eru nokkur dæmi um merkilega list í öðrum heimshlutum.
Leirhermennirnir í Kína
259 f.Kr. –210 f.Kr.
Leirhermennirnir 8000 í Kína fundust árið 1974 en það var fyrsti keisari ríkisins sem lét útbúa þá og gríðarlegt grafhýsi sem er eins og neðanjarðarhöll. Margt er líkt með grafhýsinu og píramídunum í Egyptalandi en keisarinn ætlaði að lifa þar eftir dauðann. Hermennirnir eru allir í fullri stærð, um 1,70-1,90 cm og úr brenndum leir. Hver og einn þeirra hefur sín sérkenni en hlutverk þeirra var að verja gröfina. Þar er líka að finna leirhesta, þjónustufólk og jafnvel fjöllistafólk og tónlistarmenn sem keisarinn taldi nauðsynlega í handanlífinu. Allar stytturnar eru úr brenndum leir og var hver og ein gerð úr nokkrum hlutum sem voru steyptir í mót en svo var hver stytta sett saman. Leirhermennirnir eru nú dökkir á lit en upphaflega voru stytturnar málaðar og hefur málningin eflaust gert þá enn raunverulegri. Þeir litir hurfu á nokkrum mínútum þegar stytturnar voru grafnar út úr þurrum jarðveginum og komust í tæri við súrefni á ný. Þeir leirhermenn sem þegar hafa verið grafnir upp og skoða má nærri Xi´an í Kína eru aðeins hluti af þeim sem gerðir voru og vitað er að fleiri grafhýsi finnast í nágrenninu.
Ajanta-hellarnir á Indlandi
2. öld f.Kr. – 480 e.Kr.
Mörg af elstu siðmenningarsamfélögum heims voru á Indlandi og á svæðum þar sem nú eru nágrannaríki Indlands. Á svæðinu eru einnig fjögur af stærstu trúarbrögðum heims upprunnin og augljóst að þar hefur verið mikil menningarleg gerjun. Þar er að finna yfir 10.000 ára gamlar hellaristur og list- og fornmuni allt frá þeim tíma. Af mörgu er að taka en hér skoðum við sérstaklega Ajanta-hellana, um 30 manngerða hella sem mynda einskonar þorp í klettum í fjallshlíð í Maharashtra-héraði. Í hellunum er fjöldi höggmynda sem eru höggnar í klettaveggina og aðra steina en einnig málaðar veggmyndir eða freskur. Hellarnir tengjast búddisma sterkum böndum og voru gerðir af munkum. Margar veggmyndirnar segja frá lífi Búdda og kenningum hans en einnig greina þær frá fyrri lífum hans. Listaverkin eru talin undirstaða þeirrar búddísku listar sem við þekkjum fram á okkar daga. Hellarnir fundust aftur árið 1819 og höfðu þá verið huldir sjónum manna í aldir.
Ajanta-hellarnir.
Píramídinn í Chichen Itzá
8. öld–12. öld e.Kr.
Í Ameríku bjó fólk sem kallað hefur verið frumbyggjar álfunnar áður en Evrópumenn námu þar land. Ameríka nær nánast á milli heimsskautanna svo aðstæður á ólíkum svæðum eru afar mismunandi. Nyrst er afar kalt en annars staðar eyðimerkur, regnskógar eða sléttur. Efniviður til listsköpunar var því afar ólíkur eftir svæðum og ekki hægt að segja að ein gerð sé dæmigerðari en önnur. Hér skoðum við píramídann í Chichen Itzá, einni af stærstu borgum Maya en svæðið tilheyrir Mexíkó nú.
Píramídinn var byggður einhvern tímann á milli 8. og 12. aldar e.Kr. og var musteri guðsins Kukulkan sem var fiðraður snákur. Píramídinn sem er byggður í stöllum er 30 m á hæð með musterinu sem er á toppnum. Á hverri af fjórum hliðum hans er 91 þrep og efst er pallur þannig að samtals eru þrepin 365 eða eitt fyrir hvern dag ársins.
Chichen Itza píramídinn í Mexíkó.
Bronshöfuðið frá Ife í Nígeríu
Um 1300 e.Kr.
Elstu listaverk Afríku eru hellaristur eins og víða annars staðar en þar hefur list og sköpun þróast og blómstrað eins og annars staðar. Hér beinum við sjónum okkar að einu af átján bronshöfðum sem fundust í Nígeríu á fyrri hluta 20. aldar en eru talin vera frá um 1300 e.Kr. Ólíkt stílfærðum afrískum grímum á borð við þær sem veittu Picasso innblástur eru bronshöfuðin afar raunverulegar eftirmyndir fólks. Talið er að þau séu af höfðingjanum Oni frá Ife í Nígeríu. Bronshöfuðið er steypt með aðferð sem er kölluð „horfið vaxEr rómversk bronssteypuaðferð. Forn aðferð til að búa til afsteypur úr málmi af höggmyndum eða nytjahlutum. Fyrst er höggmyndin mótuð í leir eða tálguð úr tré. Síðan er búið til mót af henni úr gifsi. Ef myndin er einföld er gifsmótið í tveimur hlutum en stundum þarf mótið að vera samsett úr mörgum einingum. Upprunalega höggmyndin er tekin innan úr gifsmótinu og það sett saman á nýjan leik. Þá er bráðnu vaxi hellt ofan í mótið, ekki ólíkt því hvernig páskaeggin eru búin til. Þannig verður til afsteypa af upprunalegu höggmyndinni úr vaxi. Við vaxmyndina er bætt greinum úr vaxi sem verða síðar að aðfærsluæðum fyrir bráðinn málminn. Síðan er steypt mót utan um vaxmyndina úr hitaþolnu efni en ólíkt fyrra mótinu er þetta mót ekki með samskeytum. Síðan er mótið hitað í brennsluofni þannig að vaxið bráðnar og rennur burt og eftir stendur mótið tómt, tilbúið til að taka við bráðnum málminum sem oftast er brons. Þegar málmurinn hefur kólnað er mótið brotið utan af, aðfærsluæðarnar skornar burt og höggmyndin slípuð og lagfærð. Styttan af Jóni Sigurðssyni á Austurvelli eftir Einar Jónsson var búin til með þessari aðferð. More“ og var vel þekkt í Evrópu en ekkert bendir þó til þess að sú verkþekking hafi borist til Nígeríu á þessum tíma.
Bronshöfuð.
