BOLLI

Hver og einn nemandi hannar bolla út frá notagildi og ákveður hvernig hann á að vera skreyttur áður en farið er í að útbúa bollann úr leir.

Hæfniviðmið fyrir sjónlistir
Verkefnið stuðlar að því að við lok 7. bekkjar geti nemandi …
• gert grein fyrir margvíslegum tilgangi hönnunar.
Verkefnið stuðlar að því að við lok 10. bekkjar geti nemandi …
• túlkað hönnunMótun eða skipulag hluta, mannvirkja eða umhverfis til framleiðslu eða byggingar þar sem sameinað er fagurfræðilegt og hagkvæmt gildi. Hönnun felst í því að móta og ákveða útlit og form hluta en hún felur líka í sér að leita nýrra lausna, breyta hugmynd, endurgera hluti, betrumbæta eða samþætta heildarmynd. Þannig hefur hugmyndafræði hönnunar og fagurfræði oft mikil áhrif á umhverfi okkar og daglegt líf. Hönnun er ekki hluturinn sjálfur heldur allir þeir þættir sem hún byggist á eins og hugmynd, rannsókn, rökhugsun, fagurfræði og ímyndunarafli. Orðið hönnun, design á ensku er dregið af ítalska orðinu disegno sem merkir teikning og var einnig notað um hugmyndina að baki ákveðnu verki á tímum endurreisnarinnar á 15. og 16. öld. More með tilvísun í eigin reynslu, nærumhverfi, samtímann, siðfræði og fagurfræði. Jafnframt eiga þeir að geta gert grein fyrir margvíslegum tilgangi hönnunar.

Notið þið einhvern tíma bolla? Hvað haldið þið að til séu margir bollar heima hjá ykkur? Hvernig er
góður bolli? Þarf bolli kannski ekki að vera góður, er nóg að hann sé fallegur eða með skemmtilega
skreytingu? Notið þið bolla til að gera eitthvað annað en að drekka úr þeim, geymið þið kannski
penna og verkfæri í bollum?

1.

Fyrst þarf að hafa tilbúinn hólk að þeirri stærð sem bollinn á að vera. Hann getur verið úr tré, pappír, gifsi, áli eða hrábrenndum leir. Snið úr pappír er búið til eftir hólknum.

2.

Sniðið fyrir aðalformið þarf að vera 1,5 cm lengra en hólkurinn.

Dæmi um snið fyrir bolla:
Pappírssniðið fyrir aðalformið hér er lengd 27,5 cm, breidd 9 cm.
Botnsniðið er 9 x 9 cm.
Sniðið fyrir hankann er 12 x 1,5 cm.

3.-4.

Leirplata er flött út og sniðið skorið út í leirinn. Sjá plötuaðferð bls. 34 í bókinni Leirmótun-keramik fyrir alla.

5.-6.

Skera þarf botn og hanka nákvæmlega eins og pappírssniðið.

7.

Leirplatan er lögð í kringum hólkinn, endunum þrýst vel saman og krafsað í samskeytin með gaffli.

8.

Jafna þarf samskeytin út með módelpinna eða sköfu þar til þau sjást ekki. Ef samskeytin skarast ekki er hægt að bæta það upp með því að líma mjóa leirslöngu meðfram þeim.

9.-10.

Næst þarf að draga hólkinn varlega út úr leirnum og leggja á spónaplötu. Gæta þarf þess að formið skekkist ekki. Sumir nemendur gætu þurft aðstoð við þetta.

11.-12.

Samskeytin eru líka jöfnuð út að innan og þá þarf að halda utanvert við formið svo það skekkist ekki.

13.-14.

Botninn er festur á með því að krafsa í hann og neðri brún aðalformsins með gaffli og leirlím, sjá bls. 27, síðan borið á.

15.

Aðalformið er nú sett þétt kringum botninn og þrýst vel utan frá allan hringinn.

Til að vera öruggur um að bollinn muni ekki leka er gott að þrýsta mjórri leirslöngu meðfram allan hringinn að innanverðu. Leirinn er jafnaður út með fingrunum eða módelpinna.

16.

Staðsetning hankans er mikilvæg. Það er hægt að „máta“ bollann með því að þykjast vera að drekka úr honum, án þess að reyna mikið á hankann.

17.

Þegar búið er að staðsetja hankann er krafsað í enda hans og í aðalformið þar sem samskeytin eiga að vera. Áður en hankinn er festur á (saumaður á) þarf að bera á hann smávegis af leirlími. Leirlímið sem stendur út af er slétt út með fingrum eða módelpinna. Til að tryggja festinguna má setja leirslöngu kringum samskeytin og jafna út með módelpinna og/eða fingrum.

18.

Ef brúnin er þykk þarf að þrýsta henni saman svo að hún mjókki því þá er auðveldara að drekka úr bollanum. Gæta þarf þess að hún verði samt ekki of hvöss.

19.

Til að tryggja að hankinn haldist vel á er ráðlagt að láta bollann þorna rólega í nokkra daga í dagblaðsörk og plastpoka. Gætið þess að loft komist hvergi að. Að lokum er hann látinn fullþorna á spónaplötu og því næst hrábrenndur, sjá bls. 42.

20.-21.

Þegar leirmótuninni eða hrábrennslu er lokið er hægt að snúa sér að skissum að skreytingu bollans og ákveða lit hans. Hins vegar ef það á að skera út í hann, eins og hér er gert, þarf að gera það áður en hann er hrábrenndur, m.ö.o. í hráan leirinn.

22.-23.

Eftir hrábrennslu var bollinn málaður með blágrænum leirlit, sjá bls. 45–47, og glerjaður með glærum pensilglerungi, sjá bls. 50.

24.

Hér er búið að brenna bollann við 1060 gráður C og réttir litir komnir fram. Hér má sjá samskonar bolla en hann er málaður með þunnum svörtum leirlit og glerjaður með því að dýfa í glæran glerung, sjá bls. 49.

Finna má meira efni með leitarorðunum: cup design | cup design clay