Skip to main content

Margir tengja popplistina við Bandaríkin en stefnan er þó upprunnin í Bretlandi í kringum 1950. Eftir lok seinni heimstyrjaldarinnar urðu heilmiklar breytingar á lifnaðarháttum í hinum vestræna heimi. Fjöldaframleiðsla alls kyns neysluvarnings jókst og flestir gátu nú eignast hluti eins og ísskáp, þvottavél, plötuspilara og bíla. En fólk keypti ekki aðeins fleiri hluti heldur horfði meira á sjónvarp, fór oftar í bíó og hlustaði á nýja tónlist. Skemmtanaiðnaðurinn blómstraði. Til varð svokölluð dægurmenning sem á ensku kallast „popular culture“ sem þýðir „vinsæl menning“ og var stytt í „pop culture“. Popp-menningin höfðaði til fjöldans ólíkt hinni hástemmdu list sem aðeins virtist ná til fárra útvaldra og auðugra. Þessi nýja samfélagsgerð gat af sér nýja tegund neytenda: unglinga. Auglýsingar kynntu það sem unga fólkið varð að eignast til að öðlast vinsældir.

Hópi listamanna í London ofbauð þessi vægðarlausa neysluhyggja. Einn þeirra var Richard Hamilton (1922–2011). Gagnrýni hans á neyslusamfélagið kemur vel fram á klippimynd hans Just what is it that makes today’s homes so different, so appealing? sem mætti þýða sem „Hvað er það eiginlega sem gerir nútímaheimilin svona öðruvísi, svona aðlaðandi?“ Verkið er stundum sagt fyrsta popplistaverkið.

Richard Hamilton, Just what is it that makes today´s homes so different, so appealing?


Richard Hamilton, Just what is it that makes today´s homes so different, so appealing?, samklipp, 26 cm x 25 cm, 1956.

Í New York upp úr 1960 voru Andy Warhol (1928–1987), Roy Lichtenstein (1923–1997) og fleiri listamenn að hugsa og vinna á svipuðum nótum. Verk þeirra gerðu skilin á milli hálistar og grafískrar hönnunar eða auglýsingateikningar ógreinileg. List þeirra var nútímaleg og þeir notuðu djarfa og skæra liti, myndmál sem allir þekktu og skildu, ekki ósvipað og gert er í auglýsingum og auglýsingaskiltum.

Warhol, sem sennilega er þekktasti popplistamaðurinn, vann áður við auglýsingateiknun og gluggaútstillingar en sneri sér síðan að eigin listsköpun. Hann var heillaður af frægðinni og sagði eitt sinn að „í framtíðinni munu allir verða frægir í 15 mínútur“. Mörg verk hans fjalla um frægðina og hverfulleika hennar. Þekkt er myndasería hans af Marilyn Monroe (1926–1962) sem hann gerði stuttu eftir dauða hennar. Hann notaði, án leyfis, þekkta ljósmynd af henni og gerði meira en 20 stórar silkiþrykkmyndir þar sem hann litaði andlit hennar í skærum litum og voru engar tvær þeirra eins. Hann gerði svipuð portrett af fleiru frægu fólki. Önnur þekkt verk Warhols eru silkiþrykkmyndir hans af Campbell súpudósum og Coca Cola flöskum. Andy Warhol kallaði vinnustofu sína „The Factory“ eða „Verksmiðjuna“ til að undirstrika að hann fjöldaframleiddi myndir sínar en ólíkt fjöldaframleiðslu, þar sem mannleg hönd kemur sjaldnast nærri, eru öll verk Warhol unnin í höndum.

Andy Warhal
Andy Warhol, Campbell súpudósir, 51 cm × 41 cm, 1962.
Wikipedia

Roy Lichtenstein nýtti sér myndmál teiknimyndasagna í risastór olíumálverk sín. Fyrir tíma stafrænnar prentunar voru prentaðar myndir samsettar úr litlum litapunktum. Lichtenstein málaði alla þessa litlu punkta til að gera málverkin sem líkust myndum í teiknimyndabókum.

Roy Lichtenstein, M-Maybe, 152,4 cm × 152,4 cm, 1965.
Wikipedia

Popplistin hafði áhrif á íslenska listamenn þótt neyslumenningin hafi ekki verið jafnlangt komin hér á landi í upphafi hennar og í Bandaríkjunum. Bragi Ásgeirsson (1931–2016) notaði til að mynda um tíma hluti í verk sín sem hann fann í göngutúrum í fjöru eða víðavangi. Þannig nýtti hann hluti úr neyslumenningunni sem hafði skolað á land. Tryggvi Ólafsson (1940–2019) málaði hluti og tákn úr ýmsum áttum á strigann með sterkum og þekjandi litum. Þekktasti íslenski popplistamaðurinn er þó Erró (1932). Mörg verka hans eru unnin með samklippi, þ.e. úrklippum úr ýmsum áttum sem hann setur saman og málar á strigann. Hann sækir vísanir í dægurmenningu, stjórnmál teiknimyndasögur og auglýsingar, svo eitthvað sé nefnt.


Erró, Desert Storm (Gulf War), málun, 260 cm x 200 cm, 1991.
Listasafn Íslands: LÍ-5583